Nêu cao khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân

Thực hiện lệnh khởi nghĩa của Xứ ủy Nam kỳ, phong trào khởi nghĩa ở tỉnh Thủ Dầu Một - Bình Dương cũng được phát động rầm rộ. Từ sau cuộc mít tinh tại chùa Long Giao, ấp Bình Giao, làng Thuận Giao, quận Lái Thiêu (nay là TX.Thuận An), nhân dân đồng loạt nổi dậy phá hoại an ninh, trật tự chính quyền địa phương ở nhiều nơi… Tuy cuộc khởi nghĩa Nam kỳ thất bại vì nổ ra không đúng thời cơ, điều kiện khởi nghĩa chưa chín muồi nhưng cuộc khởi nghĩa đã nêu cao tinh thần quyết chống đế quốc giành độc lập dân tộc, nêu cao khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân Nam kỳ.

Theo sử sách ghi lại, vào lúc 19 giờ ngày 23-11-1940, tại chùa Long Giao, ấp Bình Giao, làng Thuận Giao, quận Lái Thiêu (nay là TX.Thuận An), Ban chỉ đạo khởi nghĩa của Tỉnh ủy Thủ Dầu Một - Bình Dương đã tổ chức mít tinh. Tham dự cuộc mít tinh có hàng trăm người là cán bộ, hội viên trong tổ chức nông dân, phụ nữ, thanh niên phản đế và cán bộ, đảng viên. Bảo vệ cuộc míttinh có đội tự vệ bán vũ trang khoảng 10 người được trang bị 2 khẩu súng trường do binh vận mà có và gươm, giáo, gậy tầm vông. Tại cuộc mít tinh, đồng chí Nguyễn Văn Tiết thay mặt Ban chỉ đạo khởi nghĩa kêu gọi đồng bào hãy đồng tâm hiệp lực đứng lên chống Pháp, bọn tay sai ác bá, chống chiến tranh, giành lấy quyền tự do dân chủ…

Khởi nghĩa Nam kỳ tuy thất bại nhưng đã nêu cao tinh thần quyết chống đế quốc giành độc lập dân tộc, nêu cao khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân Nam kỳ nói chung và tỉnh Thủ Dầu Một - Bình Dương nói riêng. Trong ảnh: Một góc chợ Thủ Dầu Một xưa

Từ sau cuộc mít tinh ở Thuận Giao, nhân dân đồng loạt nổi dậy phá hoại an ninh, trật tự chính quyền địa phương của địch ở nhiều làng như Thuận Giao, An Sơn, An Thạnh… Lá cờ đỏ sao vàng đầu tiên xuất hiện ở làng Thuận Giao, bưu điện quận Lái Thiêu, làng An Sơn… Tại An Sơn còn treo cờ đỏ búa liềm trước nhà dân, trong tiệm quán. Nhiều truyền đơn, khẩu hiệu chống chiến tranh, chống khủng bố, chống sưu cao thuế nặng được hội viên phản đế dán khắp nơi. Các hội viên phản đế ở xóm ấp còn họp bà con làm bản kiến nghị bãi bỏ thuế, chống bắt lính…

Tại làng Tân Khánh, nhân dân chặt ngã cây cản đường không cho xe địch vào làng. Ban đêm đội tự vệ đi lùng bắt bọn tề ác ôn. Tiếng tù và, mõ tre của dân đánh liên hồi để uy hiếp tinh thần địch, cổ vũ tinh thần nhân dân. Ban ngày, hàng đoàn nông dân trồng thuốc lá kéo đến trụ sở Ban hội tề đòi giảm thuế. Cuộc đấu tranh này lan sang đồng bào ở các làng Tân Vĩnh Hiệp, Tân Long… Tại làng Thuận Giao, đội vũ trang kết hợp với đông đảo quần chúng kéo đến bao vây trụ sở Ban hội tề, đòi giải tán chính quyền và phá trụ sở. Bọn địch ở đây hoảng sợ, bỏ chạy vào trại lính quận mấy ngày sau mới trở lại. Trong những ngày này, nhân dân làm chủ xóm làng, tuy ngắn ngủi nhưng đồng bào rất phấn khởi.

Ở đồn điền cao su Dầu Tiếng, chi bộ Đảng vận động công nhân bãi công 3 ngày liền. Họ cử một đoàn 60 người kéo đến gặp chủ sở đưa yêu sách đòi giảm giờ làm, tăng lương, chống đàn áp khởi nghĩa. Nông dân làng Định Thành ở sát Sở cao su Dầu Tiếng cử đại diện đến gặp Ban hội tề đòi giảm thuế, chống bắt lính, chống đàn áp. Tại chợ Bến Súc, làng Thanh Tuyền, đồng chí Đặng Dân, đảng viên Chi bộ Dầu Tiếng đã đến tổ chức một nhóm thanh niên tại đây rải truyền đơn phản đối chiến tranh, chống bắt lính.

Tiếp đến, khoảng cuối tháng 11-1940, có hơn 100 anh em binh sĩ, hạ sĩ người Việt ở thành Săn Đá là những người được ta vận động trước đây tỏ thái độ hưởng ứng khởi nghĩa. Khi đó, cấp chỉ huy ra lệnh điều động mấy đại đội lính chuẩn bị đi đàn áp đồng bào ta nổi dậy. Nhận được nguồn tin này, đồng chí Hồng, cán bộ Binh vận của Tỉnh ủy đang công tác ở Phú Cường đặc trách thành Săn Đá đã yêu cầu người đầu mối vận động anh em tổ chức mật chống lệnh của cấp chỉ huy đề ra.

Như vậy Tỉnh ủy Thủ Dầu Một đã lãnh đạo Đảng bộ, nhân dân 3 quận Lái Thiêu, Châu Thành, Bến Cát nổi dậy suốt 8 ngày đêm kể từ ngày 23 đến ngày 30-11-1940, còn lại 2 quận Hớn Quản, Bù Đốp chưa có điều kiện thực hiện.

Khi đó giáp ranh với tỉnh Thủ Dầu Một là quận Tân Uyên thuộc tỉnh Biên Hòa và các làng thuộc xung quanh Đềpô xe lửa Dĩ An thuộc tỉnh Gia Định (tỉnh Bình Dương ngày nay), các chi bộ hướng dẫn nhân dân nổi dậy. Tại Đềpô xe lửa Dĩ An tuy chi bộ không còn nhưng đảng viên đang hoạt động bí mật vẫn liên lạc được với hội viên công hội trước đây. Các đồng chí đã vận động một số anh em công nhân thực hiện khởi nghĩa. Cờ đỏ búa liềm được treo trên cây dọc đường vào cổng nhà máy và một số nơi khác.

Ở quận Tân Uyên, được chọn làm trọng điểm cho cuộc khởi nghĩa nên từ tháng 8-1940 đã làm công tác chuẩn bị. Phương án khởi nghĩa được xác định chủ yếu tại hai vùng, phía nam lấy thị trấn Uyên Hưng làm trọng điểm, phía bắc lấy làng Mỹ Lộc, Tân Hòa, Tân Tịch, Thường Lang, Lạc An làm điểm hỗ trợ. Lực lượng nổi dậy bao gồm quần chúng Hội Phản đế nông dân, thanh niên và đội vũ trang khoảng 35 người với vài khẩu súng trường, súng săn, giáo mác, gậy tầm vông…

Sau khi cuộc khởi nghĩa Nam kỳ diễn ra, thực dân Pháp thực hiện chính sách đàn áp tàn bạo đối với cuộc khởi nghĩa. Nhiều chiến sĩ cách mạng bị địch giết, bắt tù đày; cơ sở bị khủng bố, phong trào cách mạng Nam bộ bị đàn áp khốc liệt. Cuộc cuộc khởi nghĩa Nam kỳ thất bại vì nổ ra không đúng thời cơ, điều kiện khởi nghĩa chưa chín muồi, nhưng cuộc khởi nghĩa đã nêu cao tinh thần quyết chống đế quốc giành độc lập dân tộc, nêu cao khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân Nam kỳ. Cùng với các cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Đô Lương đã gây ảnh hưởng rộng lớn, kích thích tinh thần yêu nước của đồng bào trong cả nước. Đây được xem là cuộc khởi nghĩa vô cùng anh dũng, chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa thắng lợi Tháng Tám năm 1945.

THU THẢO